In mijn vorige blog sprak ik over de revival van propaganda in Europa (en daarbuiten), met de opkomst van het fenomeen ‘alternatieve feiten’. Deze opkomst is niet los te zien van de komst van het populisme en populistische leiders. In landen als Polen, Hongarije, Rusland en Turkije zie je bijvoorbeeld dat er leiders aan de macht zijn die een steeds grotere greep op de informatiebronnen en machtsstructuren in hun land krijgen. Hierdoor vergroten ze hun invloed, waardoor hun versie van de ‘waarheid’ dominant wordt en er steeds minder ruimte is voor tegenstemmen.
Hoewel het in Westerse landen niet in dezelfde mate is, zijn ook daar steeds meer populistische invloeden zichtbaar. In landen als de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Italië zijn er bijvoorbeeld leiders met sterk populistische trekjes aan de macht (geweest). In andere Westerse landen (waaronder Nederland) zitten deze partijen tot nu toe meestal in de oppositie, maar ze krijgen wel steeds meer invloed. Enerzijds doordat hun electoraat groeit, maar ook doordat traditionele partijen elementen uit hun gedachtegoed overnemen (soms juist om de populistische partijen wind uit de zeilen te nemen). Zo heeft bijvoorbeeld de sociaaldemocratische partij in Denemarken behoorlijk rechtse standpunten over de opvang van asielzoekers.
Een voorbeeld van populistisch leiderschap in de Bijbel is het verhaal van Absalom. Absalom was de derde zoon van David (2 Sam. 3:3) en zoals dat in koningshuizen vaak ging, bestond er rivaliteit tussen hem en zijn broers. Toen zijn oudste (half)broer Ammon (die dus op pole position lag om de koning op te volgen) zijn zus verkrachtte en haar aan haar lot overliet (2 Sam. 13), bereikte deze rivaliteit zijn hoogtepunt. Omdat David niet ingreep, nam Absalom zelf het heft in handen en liet Ammon doden. Absalom vluchtte en leefde in ballingschap, totdat Davids legerleider Joab er met een list voor zorgde dat – de uiterlijk zeer aantrekkelijke (2 Sam. 14:25-26) – Absalom weer naar Jeruzalem terug mocht keren (2 Sam. 14).
In 2 Sam. 15 toont Absalom zich als een leider met duidelijke populistische trekjes: hij verzamelt een groep sterke mannen om zich heen, bekritiseert de rechtspraak van zijn vader en presenteert zichzelf als het betere alternatief. Zo palmt hij het volk voor zichzelf in en zet hen met ‘alternatieve feiten’ op tegen de zittende leider. Vervolgens laat hij zich in Hebron als koning uitroepen, om de strijd tegen David op te nemen. We weten hoe het verhaal afloopt: nadat David is gevlucht, neemt hij de strijd op tegen Absalom en voor de laatstgenoemde komt het verhaal tot een bloedig einde, mede door zijn knappe uiterlijk (lange haren; 2 Sam. 18:1-18).
We zien hier drie belangrijke kenmerken van populistisch leiderschap: Absalom komt met een versimpelde versie van de waarheid (alternatieve feiten) aan de macht, hij palmt het volk in met dingen die ze graag willen horen (daarbij helpt het ook dat hij een aantrekkelijk uiterlijk heeft) en zijn leiderschap is autocratisch; hij duldt geen andere leiders naast zich en zet de rechtspraak naar zijn hand.
Dus nogmaals: check the facts.